Lesson Progress
0% Complete
මුත්‍ර සෑදීමේ ක්‍රියාවලිය
මුත්‍ර සෑදීමේ ක්‍රියාවලියට අයත් ප්‍රධාන පියවර
- මුත්‍ර සැදීමේ ක්‍රියාවලියට අයත් වන ප්‍රධාන පියවර 3කි.
- අතිපරිස්‍රාවණය (Ultrafiltration)
- වරණීය ප්‍රතිශෝෂණය (Selective reabsorption)
- ස්‍රාවය (secretion)
අතිපරිස්‍රාවණය
- රුධිරය අධික පීඩනයක් යටතේ බෝමන් ප්‍රාවරයේ කුහරය තුළට පෙරී යෑම අතිපරිස්‍රාවණයයි.
- ගුච්ඡිකා කේශනාලිකා බිත්ති තුළින් හා බෝමන් ප්‍රාවරයේ ඇතුළු බිත්තිය හරහා මේ පෙරීමේ ක්‍රියාවලිය සිදු වෙයි.
- ගුච්ඡිකා රුධිර කේශනාලිකා සිදුරු සහිත වන අතර, බෝමන් ප්‍රාවරයේ ඇතුළු ආස්තරණයේ සෛල බිත්තිය කුඩා ප්‍රමාණයේ අණු හා අයන වර්ග පෙරීම සඳහා විශේෂණය වී ඇත.
- මේ විශේෂණය වීම මඟින් ජලය හා කුඩා ද්‍රාව්‍ය අණු වර්ගවලට රුධිර කේශනාලිකා බිත්ති හරහා බෝමන් ප්‍රාවරය තුළට ගමන් කිරීමට ඉඩ සලසයි.
- නමුත් රුධිර සෛල, පට්ටිකා හා ප්ලාස්ම ප්‍රෝටීන වැනි විශාල අණු වලට මේ හරහා බෝමන් ප්‍රාවරය තුළට ගමන් කළ නොහැකි ය.
- බෝමන් ප්‍රාවරය තුළ ඇති ගුච්ඡිකා පෙරනයේ ජලය, අයන, ඇමයිනෝ අම්ල, ග්ලූකෝස්, විටමින, නයිට්‍රජනීය අපද්‍රව්‍ය හා වෙනත් කුඩා අණු වර්ග අන්තර්ගතය.
- ගුච්ඡිකා පෙරනයේ සංයුතිය රුධිර ප්ලාස්මාවේ සංයුතියට සමාන නමුත්, එහි ප්ලාස්ම ප්‍රෝටීන, රුධිර සෛල වර්ග හා පට්ටිකා අඩංගු නැත.
වරණීය ප්‍රතිශෝෂණය
- ප්‍රයෝජනවත් අණු වර්ග, අයන වර්ග හා ජලය ගුච්ඡිකා පෙරනයේ සිට යළිත් අන්තරාල තරලයටත්, එහි සිටි නාලිකාවල රුධිර කේශනාලිකා ජාලය තුළටත් නැවත ඇතුළු කර ගැනීම වරණීය ප්‍රතිශෝෂණයයි.
- ගුච්ඡික පෙරනයෙන් වැඩි කොටසක් ම ප්‍රතිශෝෂණයට ලක් වනුයේ සංචලිත නාලිකා හරහාය.
- අයන වර්ග (උදා: Na+), ජලය හා වැදගත් පෝෂක (උදා: ග්ලූකෝස්, ඇමයිනෝ අම්ල) සක්‍රිය හෝ අක්‍රිය පරිවහනය මගින් ආරම්භක පෙරනයේ සිට ප්‍රතිශෝෂණය කර ගනියි.
ස්‍රාවය
- ආගන්තුක ද්‍රව්‍ය හා දේහයට අවශ්‍ය නොවන අපද්‍රව්‍ය වැනි දෑ අන්තරාල තරලයේ හා පරිනාලාකාර කේශනාලිකා ජාලයේ සිට පෙරනයට ඇතුළු කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ස්‍රාවය ලෙස හඳුන්වයි.
- ගුච්ඡිකාව තුළ රැඳී සිටින්නේ කෙටි කාල සීමාවක් බැවින් ඇතැම් ද්‍රව්‍ය මුළුමනින්ම පෙරීමට ලක් නොවෙයි. මේ නිසා ස්‍රාවය අවශ්‍යය ම ක්‍රියාවලියකි.
- මෙසේ පෙරනයට ස්‍රාවය කරනු ලබන ද්‍රව්‍යයන් වන්නේ H+, NH3, ක්‍රියැටිනයින්, ඖෂධ වර්ග (පෙනිසිලින් ඇස්ප්‍රින් වැනි) හා අතිරික්ත K+ අයන යනාදියයි.
- H+හා NH3 වල නාලිකා ස්‍රාවය රුධිරයේ සාමාන්‍ය pH අගය පවත්වා ගැනීමට වැදගත් ය.
- මෙය සිදු වන්නේ මුත්‍ර වල NH4+ සැදීමෙනි.
- NH3 , H+ සමඟ සම්බන්ධ වී NH4+ සාදයි.
- අවිදුර හා විදුර සංචලිත නාලිකා තුළ දී ස්‍රාවය සිදුවෙයි. ද්‍රව්‍ය සහ/ හෝ ස්ථානය මත ස්‍රාවය සක්‍රිය ද අක්‍රිය ද යන්න රඳා පවතියි.
මුත්‍ර සෑදීමේ ක්‍රියාවලිය
- අතිපරිස්‍රාවණ ක්‍රියාවලිය නිසා බෝමන් ප්‍රාවරය තුළ ඇති ගුච්ඡිකා පෙරනයේ රුධිර සෛල, පට්ටිකා හා ප්ලාස්ම ප්‍රෝටීන වැනි විශාල අණු රහිත, රුධිරයේ ඇති අනෙකුත් සියලුම සංඝටක අඩංගුය.
- මේ පෙරනය බෝමන් ප්‍රාවරයේ සිට අවිදුර සංවලිත නාලිකාවට ගමන් කරයි.
- මෙහි දී වරණීය ප්‍රතිශෝෂණය මඟින් අයන(උදා: Na+), ජලය හා වටිනා පෝෂක (උදා: ග්ලූකෝස්, ඇමයිනෝ අම්ල) ආරම්භක පෙරනයේ සිට නැවත රුධිරයට ඇතුළු කර ගැනීම සිදු වෙයි.
- ග්ලූකෝස්, ඇමයිනෝ අම්ල වැනි පෝෂක අන්තරාල තරලයට සක්‍රියව ඇතුළු කර ගනී.
- අවිදුර සංවලිත නාලිකා ආස්තරණයේ ඇති සෛල මගින් සක්‍රියව Na+ අන්තරාල තරලය තුළට ඇතුළු කරයි.
- ධන ආරෝපණ නාලිකාවෙන් පිට වීම සමඟ අන්තරාල තරලයට Cl– අයනද අක්‍රිය පරිවහනය වේ.
- එමෙන්ම අවිදුර සංවලිත නාලිකාවේ දී K+ හා HCO3– බොහොමයක් අක්‍රිය පරිවහනය මගින ප්‍රතිශෝෂණය කරයි.
- පෙරනයෙන් HCO3– ප්‍රතිශෝෂණය වීම මඟින් දේහ තරලවල pH තුල්‍යතාව පවත්වා ගැනීමට දායක වේ.
- පෙරනයේ සිට අන්තරාල තරලයට ද්‍රාව්‍ය ගමන් කිරීම නිසා ආස්‍රැතිය මඟින් අක්‍රියව ජලය ප්‍රතිශෝෂණය සිදු වෙයි.
- ජලයෙන් වැඩිම ප්‍රමාණයක් ප්‍රතිශෝෂණය වන්නේ අවිදුර සංවලිත නාලිකාවේදිය.
- එමෙන්ම පෙරනය මෙතුළින් ගමන් කිරීමේදී විශේෂිත ද්‍රව්‍යයන් පෙරනය තුළට ස්‍රාවය ද සිදු වෙයි.
- නාලිකාව ආස්තරණයේ සෛල මඟින් නාලය තුළට සක්‍රිය පරිවහනයෙන් H+ හා අක්‍රිය පරිවහනයෙන් NH3 ද නාලිකාවේ කුහරයට ස්‍රාවය කරයි.
- එම NH3 ස්වාරක්‍ෂකයක් ලෙස ක්‍රියා කරමින් H+ සම්බන්ධ කරගෙන NH4+ ගොඩ නංවයි.
- මීට අමතරව ඖෂධ වර්ග සහ විෂද්‍රව්‍ය වැනි අක්මාවේ දී පරිවෘත්තීයට ලක් වූ සමහර ද්‍රව්‍යයන් අවිදූර සංවලිත නාලිකාවේ කුහරය තුළට සක්‍රියව ස්‍රාවය කරයි.
- ජල ප්‍රතිශෝෂණය හා විවිධ ද්‍රව්‍ය ස්‍රාවය නිසා අවිදූර සංවලිත නාලිකාවෙන් බැහැරවන තරලය වඩාත් සාන්ද්‍ර බවට පත් වේ.
- පෙරනය හෙන්ලේ පුඩුවේ අවරෝහණ බාහුවට පැමිණි පසු ආස්‍රැතිය මඟින් අක්‍රියව ජලය ප්‍රතිශෝෂණය සිදු වීමෙන් පෙරනය වඩාත් සාන්ද්‍ර වීම සිදුවෙයි.
- ඉන් පසු පෙරනය හෙන්ලේ පුඩුවේ අග්‍රය පසු කරමින් ආරෝහණ බාහුවට පැමිණෙයි.
- මේ ආරෝහණ බාහුව ජලයට අපාරගම්‍ය නිසා ජලය ප්‍රතිශෝෂණය සිදු නොවෙයි. නමුත් NaCl සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් සක්‍රීයව මෙන්ම අක්‍රීයව ප්‍රතිශෝෂණය වේ.
- Na+ වැඩි ප්‍රමාණයක් සක්‍රිය පරිවහනය මඟින් පෙරනයේ සිට අන්තරාල තරලයට ප්‍රතිශෝෂණය කරයි.
- NaCl බැහැර වීමත්, ජලය බැහැර නොවීමත් නිසා පෙරනය විදුර සංවලිත නාලිකාව දෙසට ගමන් කරන විට වඩාත් තනුක වේ.
- විදුර සංවලිත නාලිකාවේ දී දේහ තරලවල K+ හා NaCl සාන්ද්‍රණ යාමනයට අදාළ වැදගත් කාර්යභාරයක් සිදු කරයි.
- මේ ස්ථානයේ දී පෙරනය තුළට (සක්‍රිය පරිවහනයෙන්) ස්‍රාවය වන K+ ප්‍රමාණය සහ පෙරනයෙන් ප්‍රතිශෝෂණය වන Na+ (සක්‍රිය පරිවහනය මගින්) ප්‍රමාණය දේහයේ අවශ්‍යතාවලට අනුව වෙනස් විය හැකිය.
- අවශ්‍යතාවන්ට ගැළපෙන පරිදි K+ වල සක්‍රිය පරිවහනය මඟින් ස්‍රාවය සිදු වීමත් Na+ වල සක්‍රිය ප්‍රතිශෝෂණයක් සිදු වෙයි.
- එමෙන්ම පාලනය කරන ලද H+ ස්‍රාවය හා HCO3– ප්‍රතිශෝෂණය සිදුකිරීම මඟින් pH යාමනයට ද විදුර සංවලිත නාලිකාව දායක වෙයි.
- ADH හෝමෝනයේ බලපෑම යටතේ අක්‍රියව ජල ප්‍රතිශෝෂණය සිදු වීමෙන් සාන්ද්‍ර මුත්‍රා නිපදවීමට ද විදුර සංවලිත නාලිකාව දායක වෙයි.
- අධිවෘක්ක ග්‍රන්ථි වලින් ස්‍රාවය කරන ඇල්ඩොස්ටෙරෝන් හෝමෝනය මඟින් Na+ හා ජලය ප්‍රතිශෝෂණය වැඩි කිරීමත්, K+ බහිස්‍රාවය වැඩි කිරීමත් සිදු කරයි.
- විදුර සංවලිත නාලිකා තුළ ඇති තරලය අවසානයේ දී සංග්‍රාහක ප්‍රනාලයට එක් වෙයි.
- සංග්‍රාහක ප්‍රනාලය තුළින් තරලය ගමන් කරන විට එය සාන්දු බවට පත් වෙමින් මුත්‍ර සාදයි.
- ADH වල බලපෑම යටතේ ජලය ප්‍රතිශෝෂණය වැඩි වීම සංග්‍රාහක ප්‍රනාල වලදීත් සිදු වෙයි.
- එමගින් මුත්‍ර වඩාත් සාන්ද්‍ර වෙයි.
- ඇල්ඩොස්ටෙරෝන් මඟින් සංග්‍රාහක ප්‍රනාලවල දී Na+ සක්‍රිය ප්‍රතිශෝෂණය හා ජලයේ අක්‍රිය ප්‍රතිශෝෂණය උත්තේජනය කරවයි.
- තරලයේ අඩංගු අධික යූරියා සාන්ද්‍රණය නිසා එහි සිට අන්තරාල තරලයට යුරියා යම් ප්‍රමාණයක් විසරණයට ලක්විය හැකි ය.
- සංග්‍රහක ප්‍රනාල පෙරනය අවසන් සැකසීමෙන් පසු මුත්‍රා සෑදේ.
- තනුක මුත්‍ර නිපදවෙන විට ආස්‍රැතිය මගින් ජල ප්‍රතිශෝෂණයට ඉඩ නොතබමින් වෘක්ක මගින් සක්‍රියව ලවණ ප්‍රතිශෝෂණය සිදු කරනු ලබයි.
